Η Κρήτη έχει μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία, γεμάτη μάχες για την ελευθερία (ενάντια σε όλους τους κατακτητές της, από Ενετούς στους Τούρκους και τους Γερμανούς) και δημιουργία (ο Μινωικός πολιτισμός άνθισε εδώ, ενώ πολλοί διάσημοι επιστήμονες και καλλιτέχνες γεννήθηκαν εδώ). Ο Μινωικός πολιτισμός πιστεύεται ότι είναι ο πρώτος ευρωπαϊκός πολιτισμός και εχει βοηθήσει στη ανάπτυξη της Κλασική Ελλάδας, γεγονός που καθιστά την ιστορία της Κρήτης μοναδική.
Μινωική Περίοδος: Η Μινωική περίοδο εκτείνεται από το 2600 π.Χ. έως το 1100 π.Χ. και μπορεί να χωριστεί σε τρεις περιόδους: την Πρωτομινωική περίοδο από το 2600 π.Χ. έως το 2000 π.Χ., τη Μεσομινωική περίοδο από το 2000 π.Χ. έως το 1580 π.Χ. και την Υστερομινωική περίοδο από το 1580 π.Χ. έως το 1100 π.Χ. Το όνομα του πρώτου ευρωπαϊκού πολιτισμού προέρχεται από τον Μίνωα, το μυθικό βασιλιά της Κρήτης.
Τα πρώτα ανάκτορα χτίστηκαν στην Κρήτη περίπου κατά την έναρξη της Μέσης Μινωικής περιόδου (2000 π.Χ.). Τα σημαντικότερα από αυτά χτίστηκαν στην Κνωσό (κοντά στη σημερινή πόλη του Ηρακλείου), στην Φαιστό (στα νότια, κοντά στη θάλασσα, στην πεδιάδα της Μεσσαράς), τα Μάλια (στη βόρεια ακτή), τις Αρχάνες, τη Ζάκρο (στο πιο ανατολικό άκρο του το νησιού) και της Κυδωνίας. Αυτά τα πρώτα ανάκτορα καταστράφηκαν από σεισμό στο 1700 π.Χ.. Αμέσως μετά την καταστροφή τους ξαναχτίστηκαν. Το πιο γνωστό ήταν αυτά της Κνωσού, της Φαιστού, των Μαλίων και της Ζάκρου. Ήταν εντυπωσιακά κτίρια που χαρακτηρίζονται από μια μαζική μεγάλη κεντρική αυλή που περιβάλλεται από στοές, δωμάτια, σκάλες και εργαστήρια. Τοιχογραφίες διακοσμούσαν τους τοίχους, δείχνοντας εικόνες της ζωής τους (αλιεία, συγκομιδή, χορός).
Η Κνωσός λόγω της γεωγραφικής της θέσης στο κέντρο του νησιού, έλεγχε την οικονομική και πολιτική ζωή. Η γεωργία, η κτηνοτροφία και οι εξαγωγές των προϊόντων που παρήχθησαν στα εργαστήρια και τα χωριά δημιούργησαν μια ανθηρή οικονομία. Τα έργα τέχνης μεταφέρθηκαν στην Αίγυπτο, τη Φοινίκη και τη Συρία, και η μινωική κεραμική έχει διαδοθεί σε όλη την ανατολική Μεσόγειο.
Όλα τα ανάκτορα καταστράφηκαν από την τρομερή έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης, περίπου το 1450 π.Χ. Η ζωή συνεχίζεται μόνο στο παλάτι της Κνωσού, το οποίο ανακατασκευάστηκε και χρησίμευσε ως κατοικία της νέας Αχαϊκής δυναστείας.
Τα μινωικά ανάκτορα δεν είχαν οχυρώσεις ή τοίχους, πράγμα που δείχνει ότι οι Μινωίτες είχαν το Αιγαίο υπό τον έλεγχό τους και δεν απειλούνταν από τους εχθρούς. Το κύριο χαρακτηριστικό στην αρχιτεκτονική των ανακτόρων είναι η αυλή γύρω από την οποία υπήρχαν οι ειδικές αίθουσες για επίσημες τελετές και τελετουργίες. Οι τοίχοι των ανακτόρων είναι διακοσμημένοι με τις περίφημες μινωικές τοιχογραφίες, οι οποίες αντιπροσωπεύουν -μερικές από αυτές είναι σχεδιασμένες σε ανθρώπινη κλίμακα- σκηνές από την καθημερινή ζωή ή θέματα από το φυτικό, ζωικό βασίλειο και τη θάλασσα.
Υπο-Μινωική, Γεωμετρική και Αρχαϊκή περίοδος (1100-900 π.Χ.): Οι Δωριείς, οι οποίοι ήρθαν από την ηπειρωτική Ελλάδα, κατέλαβαν την Κρήτη μετά την κατάρρευση του μινωικού πολιτισμού. Όλες οι πόλεις ενώθηκαν υπό την ηγεσία της Κνωσού. Υπάρχουν ίχνη κάποιων δωρικών πόλεων όπως η Πρινιά, περίπου 40 χλμ από το Ηράκλειο, η Λατώ, 15 χλμ από τον Άγιο Νικόλαο, και η Γόρτυνα, 45 χλμ από το Ηράκλειο και 17 χλμ. ανατολικά της Φαιστού.
Κλασική, Ελληνιστική και Ρωμαϊκή περίοδος (900-330 μ.Χ.): Η Κρήτη δεν παίζει κανένα σημαντικό ρόλο κατά τη διάρκεια των κλασικών χρόνων. Σταδιακά γίνεται άντρο πειρατών μέχρις ότου οι Ρωμαίοι πολέμησαν τους κουρσάρους και κατέκτησαν το νησί.
Βυζάντιο (330-1204 / 10 μ.Χ.): Η Κρήτη ήταν μια αυτόνομη επαρχία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και η Γόρτυνα το διοικητικό και θρησκευτικό κέντρο του. Κατά την περίοδο αυτή η πειρατεία μειώθηκε και το εμπόριο άνθισε, καθιστώντας δυνατή την ανοικοδομηση ναών.
Ο Χριστιανισμός έφτασε νωρίς με την επίσκεψη του Αποστόλου Παύλου το 63 μ.Χ. Ο μαθητής του Τίτος, κατάφερε να τον διαδώσει σε όλο το νησί.
Η περίοδος αυτή διακόπτεται από μια μικρή κατάληψη του νησιού από τους Άραβες (826 με 960 μ.Χ.). Ο στρατηγός του Βυζαντίου Νικηφόρος Φωκάς κατάφερε να υποτάξει εκ νέου το νησί το 960. Το Ηράκλειο έγινε η νέα πρωτεύουσα του νησιού και η έδρα του Αρχιεπισκόπου.
Ενετοκρατία (1204-1669 μ.Χ.): Όταν οι Σταυροφόροι κατέκτησαν την Κωνσταντινούπολη το 1204, η Κρήτη πουλήθηκε στους Ενετούς. Οι Γενουάτες προσπάθησαν να κρατήσουν την Κρήτη κάτω από την εποπτεία τους, αλλά στο τέλος η Βενετία κέρδισε. Πολλά νέα κτίρια χτίστηκαν στο Ηράκλειο την περίοδο αυτή: το παλάτι των Δόγηδων, η βασιλική του Αγίου Μάρκου και τη Λότζια. Όταν η Κωνσταντινούπολη έπεσε στα χέρια των Τούρκων το 1453, πολλοί Έλληνες ευγενείς ήρθαν στην Κρήτη. Το Μοναστήρι της Αγίας Αικατερίνης έγινε κέντρο πολιτισμού, θεολογίας, φιλοσοφίας, μουσικής και λογοτεχνίας.
Η «Κρητική Σχολή» της τέχνης που γεννήθηκε κατά την περίοδο αυτή, με παραδείγματα στο Άγιον Όρος, στα Μετέωρα και σε πολλά μουσεία, συνδύασε την βυζαντινή τεχνοτροποία με την ιταλική Αναγέννηση. Μιχαήλ Δαμασκηνού, Κλόντζα, Ιωάννης Κορνάρος και Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, γνωστού ως Ελ Γκρέκο, ανήκαν στην Κρητική σχολή.
Το έπος του Βιτσέντζου Κορνάρου Ερωτόκριτος, που χρονολογείται στα μέσα του 17ου αιώνα, είναι το πιο διάσημο παράδειγμα της ανθοφορίας της κρητικής λογοτεχνίας της περιόδου αυτής.
Τουρκοκρατία (1669-1898): Η τουρκική κυριαρχία του νησιού ήταν ίσως η χειρότερη περίοδος της ύπαρξής του. Περίπου 60.000 άνδρες κατέλαβαν τα Χανιά το 1645, το Ρέθυμνο το 1646 και ολόκληρο το νησί εκτός του Χάνδακα (Ηράκλειο), μέχρι το τέλος του 1648. Στις 27 Σεπτεμβρίου 1669 πόλη τελικά έπεσε στα χέρια των Τούρκων μετά την πολιορκία που είχε κοστίσει 117.000 τουρκικές ζωές και 30.000 Κρητών και Βενετών.
Με την τουρκική κατοχή περισσότερες οι εκκλησίες μετατράπηκαν σε τζαμιά. Πολλοί Κρητικοί έφυγαν από το νησί επειδή δεν μπορούσαν να υποστούν την βαρβαρότητα των νέων κατακτητών. Η «μεγάλη κρητική επανάσταση», η οποία ξέσπασε το 1866 μέχρι το 1868 οδήγησε στην καταστροφή της Μονής Αρκαδίου και την απώλεια πολλών ζωών. Ωστόσο, το κρητικό πρόβλημα παρελήφθη από τις Μεγάλες Δυνάμεις, που ανάγκασαν την Τουρκία να κάνει ορισμένες παραχωρήσεις.
Νέες μάχες ξέσπασαν το 1895-1896. Το 1897, οι ελληνικές δυνάμεις και εθελοντές έφτασαν μέχρι την Κρήτη και άρχισαν να ελευθερώνουν το νησί με την πρόθεση να το ενοποιήσουν με την υπόλοιπη Ελλάδα.
Αυτόνομη Κρήτη - Σύγχρονη περίοδος: Οι μάχες σταμάτησαν το 1898, μετά τη σφαγή που συνέβη στο Ηράκλειο. Οι Μεγάλες Δυνάμεις - Βρετανία, Γαλλία και Ρωσία - αναγνώρισαν την αυτόνομη «Κρητική Πολιτεία» υπό την ανάθεση του Πρίγκιπα Γεωργίου στην Ελλάδα. Η Κρητική επανάσταση στο Θέρισο το 1913 οδήγησε στην ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα και με την εμφάνιση του Ελευθερίου Βενιζέλου, ο οποίος θα διαδραματίσει έναν πολύ σημαντικό ρόλο στην ιστορία της Ελλάδα κατά τη διάρκεια των επόμενων δεκαετιών.
Το 1923 η «Μεγάλη Καταστροφή» στη Μικρά Ασία είχε ως αποτέλεσμα οι εναπομείναντες μουσουλμάνοι της Κρήτης για να απελαθούν και πολλοί χριστιανοί που εκδιώχθηκαν από την Τουρκία να μεταναστεύσουν στο νησί.
1941-1945 μ.Χ.: Οι Κρητικοί φημίζονται για την αντίσταση τους ενάντια στους Γερμανούς κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Το Μάιο του 1941 χιλιάδες Γερμανοί αλεξιπτωτιστές έπεσαν στο νησί και συνάντησαν σφοδρή αντίσταση από τους Έλληνες, Βρετανούς, Αυστραλούς καθώς και από τα στρατεύματα της Νέας Ζηλανδίας και χιλιάδες ντόπιους. Όταν το αεροδρόμιο του Μάλεμε, στα Χανιά, καταλήφθηκε, οι Γερμανοί κατάφεραν να προχωρήσουν σταδιακά σε πλήρη έλεγχο του νησιού. Η αντίσταση συνεχίστηκε και μετά την κατοχή του νησιού από τους Γερμανούς με πολλά σοβαρά αντίποινα.
1945 έως σήμερα: Μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ένας σοβαρός εμφύλιος πόλεμος ξέσπασε στην Ελλάδα και διήρκεσε μέχρι το 1949. Οι εθνικές εκλογές που ακολούθησαν οδήγησαν στον αποκλεισμό των κομμουνιστών από τις μελλοντικές κυβερνήσεις. Η Ελλάδα προσχώρησε στο ΝΑΤΟ το 1951 και το 1953 η Ηνωμένες Πολιτείες παραχώρησαν το δικαίωμα να λειτουργούν κυρίαρχες βάσεις (όπως η βάση της Σούδας). Το 1967-1974 ο στρατός των συνταγματαρχών πραγματοποιεί πραξικόπημα και επιβάλει στρατιωτικό νόμο σε όλη την Ελλάδα. Μετά την επιστροφή της δημοκρατίας το 1974 και την κατάργηση της δικτατορίας, ο Καραμανλής με τη δεξιά πτέρυγα της Νέας Δημοκρατίας (ΝΔ) κέρδισε τις εθνικές εκλογές. Την 1η Ιανουαρίου 1981 η Ελλάδα γίνεται το δέκατο μέλος της ΕΟΚ.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου με την Πανελλήνια Σοσιαλιστική Ένωση (ΠΑΣΟΚ) κέρδισε τις εκλογές του 1981 και παρέμεινε πρωθυπουργός μέχρι το 1990. Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, που κατάγεται από τα Χανιά, με τη ΝΔ κερδίζει τις εκλογές το 1990 για μόνο δύο έδρες και κυβερνά μέχρι τα μέσα του 1993. Το ΠΑΣΟΚ κέρδισε τις εκλογές του 1993 και παρέμεινε στην εξουσία μέχρι το 2004. Ο Κώστας Σημίτης ήταν ο επόμενος Πρωθυπουργός μετά το θάνατο του Ανδρέα Παπανδρέου το 1996. Η ΝΔ, με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή (τον νεότερο), επέστρεψε στην εξουσία το 2004, το έτος που διεξάγεται η πολύ επιτυχημένη Ολυμπιάδα στην Αθήνα.
Η Ελλάδα προσχώρησε στην Ευρωπαϊκή Νομισματική Ένωση τον Ιανουάριο του 2002 και το ευρώ έγινε το εθνικό νόμισμα.